Μια σύγχρονη μορφή δουλείας

Από τη Ρούλα Βαρτελάτου, Κοινωνιολόγο, Εγκληματολόγο
Ο όρος «trafficking» είναι ένας αγγλόφωνος όρος που έχει επικρατήσει και καθιερωθεί στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και ανά τον κόσμο για να υποδηλώσει το κοινωνικό φαινόμενο της διεθνικής σωματεμπορίας. Ετυμολογικά κατάγεται από την λέξη “traffic” δηλαδή την διαδικασία της κίνησης. Με τον όρο trafficking εννοούμε μεταφορικά, την διακίνηση ατόμων από χώρα σε χώρα.

Ο επίσημος ορισμός του trafficking αντλείται διεθνώς από το «Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών για την Αποτροπή Καταστολή και τη Τιμωρία της Παράνομης διακίνησης Προσώπων με σκοπό τη Σεξουαλική και Οικονομική Εκμετάλλευση ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών» και αφορά τη στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, εγκατάσταση , ή παραλαβή προσώπων, μέσω απειλής, ή χρήσης βίας, ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, της απαγωγής, του δόλου, της εξαπάτησης, της κατάχρησης της δύναμης, της κατάχρησης μιας τρωτής ή ευάλωτης θέσης, της προσφοράς ή της αποδοχής οικονομικού ή άλλου οφέλους για την επίτευξη της σύμφωνης γνώμης ενός προσώπου το οποίο ασκεί έλεγχο ή εξουσία επί άλλου προσώπου για το σκοπό της εκμετάλλευσης. Η εκμετάλλευση περιλαμβάνει, την εκμετάλλευση της πορνείας ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία, ή παροχή υπηρεσιών, τη διαμόρφωση συνθηκών σκλαβιάς, ή τη λήψη σωματικών οργάνων. Ο ορισμός αυτός είναι  γνωστός ως «Πρωτόκολλο του Palermo» (2000) ή «Πρωτόκολλο του Trafficking».
Το κυρίαρχο σχήμα του Trafficking είναι το εξής: χώρα προέλευσης, χώρα διαμετακόμισης και χώρα υποδοχής.
Διαστάσεις της διεθνικής σωματεμπορίας παγκοσμίως
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ για το trafficking υπολογίζεται ότι περίπου 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι υποχρεώνονται σε καταναγκαστική εργασία. Η πλειοψηφία των θυμάτων είναι ηλικίας μεταξύ 18 – 24 ετών, ενώ περίπου 1,2 εκατομμύρια παιδιά πέφτουν θύματα του trafficking. Τα ετήσια κέρδη του «εμπορίου λευκής σαρκός» υπολογίζονται στα 26 δισεκατομμύρια ευρώ σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 49% των κερδών πραγματοποιείται στις βιομηχανικές χώρες, ενώ το 52% όσων «στρατολογούν» τα θύματα.
Όπως και με τη μετανάστευση, οι χώρες προέλευσης, διαμετακόμισης, και προορισμού των θυμάτων διεθνικής σωματεμπορίας αλλάζουν συνεχώς λόγω της οικονομικής και πολιτικής αστάθειας παγκοσμίως.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της UNGIFT (OHE – Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Καταπολέμηση του Trafficking) το 43% των θυμάτων εξωθούνται στην πορνεία, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό οδηγείται ως φθηνό εργατικό προσωπικό σε μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων, ποτών και υφαντουργίας στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Περίπου 12.000 παιδιά εργάζονται στις φυτείες κακάο στην Ακτή Ελεφαντοστού. Εκατοντάδες παιδιά έχουν πουληθεί από τους γονείς τους για να δουλέψουν σε ψαράδικα ως δύτες στη λίμνη Βόλτα της Γκάνας, όπου με τα μικρά και λεπτά τους δάχτυλα ξεμπλέκουν τα δίχτυα.
Έκθεση του Γραφείου του ΟΗΕ αναφέρει πως 127 χώρες του πλανήτη αποτελούν χώρες προέλευσης των θυμάτων του trafficking, 98 χώρες είναι οι ενδιάμεσοι σταθμοί, ενώ τελικό προορισμό αποτελούν 137 χώρες. Επιπλέον, το UNODC (γραφείο του ΟΗΕ για την καταπολέμηση των ναρκωτικών και του εγκληματος) εντόπισε το καλοκαίρι 2007 κατά τη διάρκεια των ένοπλων συγκρούσεων στο Λίβανο, ότι οι περιοχές στις οποίες δραστηριοποιούνται οι διακινητές του trafficking, είναι χώρες με σχετική αποσταθεροποίηση λόγω πολέμου ή ένοπλης βίας. Έτσι, για παράδειγμα, στόχος τους αποτελούν περίπου 300.000 άνθρωποι που έμειναν στις Φιλιππίνες, την Αιθιοπία και τη Σρι Λάνκα, όταν οι ξένες εταιρείες στις οποίες εργάζονταν αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις χώρες αυτές.
Το trafficking στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα τα θύματα του trafficking υπολογίζονται περίπου στις 20.000 – 25.000, με το 80% αυτών να είναι αλλοδαπές γυναίκες. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Δημόσιας Τάξης για το 2007 τα θύματα του «εμπορίου λευκής σαρκός» προέρχονται από την Αλβανία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Ρωσία, τη Μολδαβία, τη Νιγηρία, τη Λευκορωσία, τη Λιθουανία και την Ουκρανία.
Πρόκειται για γυναίκες και παιδιά από φτωχά κοινωνικά στρώματα και οικογένειες. Οι γυναίκες φεύγουν από τις χώρες τους με ψεύτικες υποσχέσεις για καλύτερη ζωή είτε στην Ελλάδα ή είτε αλλού στην Ευρώπη. Φτάνοντας όμως σε ελληνικό έδαφος, οι διακινητές τους αφαιρούν τα χρήματα, τα προσωπικά τους έγγραφα και διαβατήριά τους.
Στη συνέχεια υποχρεώνονται με απειλές να εργαστούν ως ιερόδουλες. Δυστυχώς, από τις αρχές του 1990 έως σήμερα οι Έλληνες πελάτες έχουν αυξηθεί κατά 600%. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του υπουργείου 1 στους 4 Έλληνες άντρες πληρώνει για τις υπηρεσίες των θυμάτων trafficking. Ένα εκατομμύριο επτακόσιοι χιλιάδες άνδρες χρησιμοποίησαν εξαναγκαστικά εκδιδόμενες γυναίκες και παιδιά στην Ελλάδα ενώ δόθηκαν περίπου 6.000.000.000€ από την πελατεία για την χρήση εξαναγκαστικά εκδιδόμενων γυναικών και παιδιών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., στην Ελλάδα το trafficking πραγματοποιείται από κυκλώματα, τα μέλη των οποίων προέρχονται από την Αλβανία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Οι Έλληνες «περιορίζονται» στη σεξουαλική εκμετάλλευση των θυμάτων. Τα κυκλώματα αυτά σχετίζονται εκτός από το trafficking και με τη διακίνηση ναρκωτικών ή λαθρομεταναστών.
Επιπλέον στην Ελλάδα φθάνουν και προωθούνται στην εξαναγκαστική εργασία κάτω από συνθήκες δουλείας γυναίκες από την Ασία ως οικιακοί βοηθοί, ή εργάτριες σε μικροβιοτεχνίες.
Το ίδιο ισχύει και για άνδρες από το Πακιστάν, Αφγανιστάν Μπαγκλαντές Ιράκ, Ινδία Νιγηρία κλπ. οι οποίοι μεταφέρονται παράνομα και εργάζονται ως δούλοι σε βιοτεχνίες, μικρά εργοστάσια και αγρούς. Όπου τα θύματα σπανίως αμείβονται.
Έξαρση επίσης παρουσιάζει και η εμπορία παιδιών τα οποία μεταφέρονται παράνομα κατά κύματα στην Ελλάδα, όπου προωθούνται κατά περίπτωση στην πορνεία και πορνογραφία, στο εμπόριο οργάνων στη διακίνηση ναρκωτικών, στη συμμετοχή σε μικροεγκλήματα, στη σεξουαλική εκμετάλλευση τους στην εξαναγκαστική εργασία υπό τη μορφή της επαιτείας, την πώληση μικροαντικειμένων ή λουλουδιών, καθαρίσματος τζαμιών.
Το Trafficking ακόμη και στη χώρα μας αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές πλούτου.

Μόνο 116 από τα 192 κράτη μέλη του ΟΗΕ έχουν υπογράψει και επικυρώσει το Πρωτόκολλο κατά του Trafficking.

Αιτίες της διεθνικής σωματεμπορίας
Μολονότι θύματα σωματεμπορίας είναι δυνατό να είναι οι πάντες, άνδρες, γυναίκες, κορίτσια και αγόρια, η πλειοψηφία των θυμάτων είναι γυναίκες και κορίτσια. Οι βασικές αιτίες ύπαρξης και επιδείνωσης αυτού του φαινομένου είναι, η έλλειψη δικαιωμάτων και ελευθεριών για τις γυναίκες, η έλλειψη υποδομών που να εξασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες εργασίας στις γυναίκες, οι οποίες κατά συνέπεια πλήττονται περισσότερο από την ανεργία, τη φτώχεια, την οικονομική κατάσταση της χώρας, την οικογενειακή κατάσταση-πολλές από αυτές μπορεί να έχουν χάσει το σύντροφο τους ή και τα παιδιά τους, την οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας (εμφύλιος, βομβαρδισμοί, εισβολές από άλλες χώρες), την προσφυγιά κ.α.
Γιατί τα θύματα δεν δραπετεύουν
Τα θύματα της διεθνικής σωματεμπορίας υπόκεινται σε πολλαπλές παραβιάσεις των ατομικών τους δικαιωμάτων: αρχικά σε ψυχολογική, σωματική και σεξουαλική βία, για να υποταγούν στη θέληση του διακινητή. Κρατούνται σε συνθήκες σκλαβιάς και υπόκεινται σε εξαναγκαστική εργασία. Τους αφαιρούνται τα νόμιμα έγγραφα (διαβατήρια, ταυτότητα, βίζα κτλ) και τους αφαιρούνται και τα χρήματα που κερδίζουν από την εξαναγκαστική εργασία.
Οι συνθήκες διαβίωσης των θυμάτων περιλαμβάνουν, βιασμούς, ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια, εκφοβισμός και ψυχολογική κακοποίηση, εξαναγκαστικές αμβλώσεις, πλημμελή διατροφή, στέρηση ύπνου, απουσίας ιατρικής περίθαλψης (προβλήματα υγείας και υψηλά ποσοστά σεξουαλικών μεταδιδόμενων νοσημάτων). Επίσης η απομόνωση, η άγνοια της γλώσσας και των συνθηκών ζωής, δεν επιτρέπουν στα θύματα να μιλήσουν για την κατάσταση τους, ή να ζητήσουν βοήθεια. Επίσης συχνά επειδή δεν έχουν τα απαραίτητα χαρτιά φοβούνται ότι θα οδηγηθούν στη φυλακή. Επίσης τα θύματα δεν γνωρίζουν τις παροχές που μπορεί να έχουν, τροφή, στέγαση, ψυχοκοινωνική-νομική στήριξη, και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Επίσης δεν γνωρίζουν σε ποιες υπηρεσίες μπορούν να απευθυνθούν για την παραπάνω στήριξη.
Νέοι στόχοι του ΟΗΕ
Τους στόχους για την καταπολέμηση του trafficking έθεσε ο ΟΗΕ με τη σύνοδο που πραγματοποίησε στη Βιέννη, με τη συμμετοχή περισσοτέρων από 100 χωρών.
Η πρωτοβουλία του ΟΗΕ για την καταπολέμηση του trafficking ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2007. Στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας γίνεται προσπάθεια να πεισθούν οι κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο να επικυρώσουν το πρωτόκολλο του ΟΗΕ κατά του trafficking των ανθρώπων και παράλληλα να δημιουργήσουν το νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση του εγκλήματος.
Μέχρι στιγμής μόνο 116 από τα 192 κράτη μέλη του ΟΗΕ έχουν υπογράψει και επικυρώσει το Πρωτόκολλο κατά του Trafficking, που τέθηκε σε ισχύ το 2005. Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις χώρες δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει τη διαδικασία για τη σχετική νομοθέτηση.
Μεταξύ των μελών του ΟΗΕ που δεν έχουν υπογράψει το Πρωτόκολλο είναι η Ινδία και το Πακιστάν, που έχουν σημαντικό πρόβλημα καθώς μεγάλος αριθμός πολιτών τους πέφτουν θύματα του trafficking. Η Ιαπωνία συγκαταλέγεται στις χώρες που δεν έχουν υπογράψει το Πρωτόκολλο παρότι βρίσκεται στις πρώτες θέσεις ως «προορισμός» του εμπορίου λευκής σαρκός.
Διακόσια χρόνια μετά το τέλος του δουλεμπορίου μεταξύ της Αφρικής και του Δυτικού κόσμου, έχουμε την υποχρέωση να καταπολεμήσουμε ένα έγκλημα, που δεν έχει καμία θέση στον 21ο αιώνα.
Πηγές:
Πρόγραμμα Stop Now, http://www.stop-trafficking.org
Unicef, Ύπατη Αρμοστεία των Η.Ε. για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, http://www.unhchr
Ευρωπαϊκή Ένωση, http://europa.eu.int
Γενική Γραμματεία Ισότητας, www.kethi.gr
International Human Rights Law Group-Initiative Against Trafficking in Persons, http://www.hrlawgroup.org/initiatives/trafficking_persons/
http://www2.ekke.gr
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Γρηγόρης Λάζος, Πορνεία και διεθνική σωματεμπορία στη σύγχρονη Ελλάδα, Αθήνα, Καστανιώτης , 2002
Προσεγγίζοντας το φαινόμενο του trafficking, Λιόπη Αμπατζή, Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών,2008, (Μελέτες – Έρευνες ΕΚΚΕ, 7)
Άγγελος Α. Τσιγκρής, Εμπορία και σεξουαλική εκμετάλλευση της γυναίκας: τα αποτελέσματα μιας έρευνας Αθήνα, Αντ. Ν. Σάκκουλας , 1997
Maggy Lee Cullompton, Devon, Human traffickin edited by U.K.,Willan Publishing, 2007, 2009 print
Combating trafficking in persons: the role and action of international organizations K.D. Magliveras Athens, Ant. N. Sakkoulas, 2007, (Working papers, 6)